Zwanburgerpolder
Voordat de monding van de Rijn bij Katwijk verzandde, brak de zee bij noordwester stormen regelmatig door en zorgde voor afslag in het gebied van de “bolle venen”. Zo ontstonden o.a. de Haarlemmermeer en de Kagerplassen. De Zwanburgerpolder, ook wel ‘Swamburgerpolder’ genoemd, was één van de toen ontstane eilanden in de Kagerplassen. Het eerste windwatermolentje was er al in 1566 en vanaf 1632 kwamen er dijken.
Door het bemalen bleef de polder droog. De Zwanburgerpolder, met zijn vrij lage kaden, was pas na 1836 echt veilig voor hoogwater, doordat de Haarlemmermeer werd drooggemalen. Als het vee ’s winters op stal stond stopte de bemaling en stond de polder onder water.
De Zwanburgerpolder was de grootste polder van Warmond, een eiland van 240 hectare! Vanaf de 60er jaren ging men de polder afgraven voor zandwinning, waardoor een nieuwe plas ontstond, het Joppe, het grootste en diepste meer van de Kaag.
Het gewonnen Kagerzand ligt onder de Leidse Merenwijk en de Schipholspoorlijn. In 1960 had Warmond ook grote nieuwbouwplannen voor het Zwanburgereiland: 500 woningen, 5 nieuwe boerderijen en een stadsrecreatiegebied en restaurant.
Het is aan het verzet van de Warmondse bevolking te danken dat we nog steeds door deze mooie, landelijke polder kunnen wandelen. Wel werd het westelijke stuk van de voormalige polder recreatie-eiland Koudenhoorn en kwam er een voetgangersbrug over de Leede.
De polder, nu nog 84 hectare groot, valt onder het beheer van het Hoogheemraadschap van Rijnland. De grond van de polder is in handen van particulieren en er wordt op biologische wijze geboerd. In 1979 ging het op in waterschap Veen-en Geestlanden. De polder wordt bemalen door de Zwanburgermolen uit 1805 en een elektrisch vijzelgemaal uit 1958.
De molenaar woonde vroeger naast zijn molen. De molen werd van sloop gered en kwam in 1960 onder beheer van de Rijnlandse Molenstichting en wordt nu bemand door vrijwilligers.
Het Zwanburgereiland is praktisch onbewoond. De enige ‘eilanders’ leven op boerderij ‘de Eenzaamheid’ en in de daaromheen liggende vakantiehuisjes. Zij hebben een eigen pont naar de vaste wal, de Zijldijk, of pakken de roeiboot.
Doordat de Zwanburgerpolder altijd een eiland gebleven is, vaart nu in de zomermaanden het voetveer ‘de heere Schouten’ de wandelaars van en naar de polder.
Zwanburgemolen
De Zwanburgermolen (via : www.molendatabase.nl) markeert al eeuwenlang het plassenlandschap van de Kaag en heeft met de polder zijn naam gegeven aan onze wandelroute. De molen maalt sinds 1805 de polder droog. Hij werd gebouwd door de Warmondse molenmaker Simon Paddenburg. Aan de zuidzijde van de molen bevindt zich een verlaat (een schutsluisje), dat de verbinding te water vormt tussen de polder en de Warmonder Leede. Het verval in de sluis bedraagt soms wel 1.60 mtr. De boeren, die hun melk, hooi of koeien van en naar de polder moesten brengen, maakten gebruik van dat sluisje. Dat gebeurde ‘s zomers wel twintig keer per dag, waardoor de molen één dag per week “extra” moest malen om het waterpeil laag te houden.
Aan het eind van de vorige eeuw stond de molen enkele jaren stil vanwege een gescheurde askop en raakte hij in verval. Er kwam in Warmond een discussie over de sloop van de molen. Dat werd in 1960 afgewend door de aankoop van de molen door de toen pas opgerichte Rijnlandse Molenstichting. Deze stichting ging enthousiast aan de slag en zorgde al snel voor een ‘nieuwe’ bovenas die kwam van een in 1955 gesloopte wipmolen uit de omgeving van Strijen. In ‘93-‘94 werd een grote restauratie uitgevoerd. Het metselwerk van de romp werd aangepakt en ook het houtwerk van de molenkap en kruiwerk werd hersteld, evenals verschillende vloeren en trappen
Heren van Warmond
De naam Zwanburg is een verbastering van Zwanenborch (al in 1615 op kaarten terug te vinden) dat verwijst naar de naam van het water bij het Huys te Warmont, waarschijnlijk een verzamelplaats van zwanen. De Heren van Warmond hadden het recht van zwanendrift. Dat was het voorrecht om zwanen te houden en te verhandelen in een bepaald gebied. Wie een zwaan wilde bezitten of vangen moest daarvoor formele toestemming krijgen van de leenheer. In de baard van de Zwanburgermolen is een zwaan afgebeeld: een verwijzing naar deze naam en geschiedenis.
Tot op heden maalt de molen nog steeds het water uit de polder, samen met een elektrisch vijzelgemaal uit 1958. De molenaar woont niet langer in het huisje naast de molen, en de bemaling wordt nu gedaan door vrijwilligers van de Rijnlandse Molenstichting. Het naastliggende sluisje is ook niet vaak meer in gebruik. Alleen in het prille voorjaar varen koeien er doorheen op een platte schuit op weg naar het kersverse gras. En in de late herfst uiteraard andersom.
Een bezoek aan de molen is mogelijk op afspraak of tijdens de Warmonder Schippertjesdagen / Open Monumentendagen; evenement in september. Dan vaart het voetveer De heere Schouten belangstellenden gratis heen- en weer vanaf het feestterrein op de Gemeentehaven.