Het gebied De Kagerplassen is een stelsel van ondiepe veenplassen en eilanden in het noorden van Zuid-Holland, tussen Leiden en de zuidkant van de huidige Haarlemmermeerpolder.
Het gebied kent een ruige geschiedenis van stormen, dijkdoorbraken en afkalvende kusten. Voordat de monding van de Rijn bij Katwijk verzandde, brak de zee bij noordwester stormen regelmatig door en zorgde voor afslag in het gebied van de “bolle venen”. Zo ontstonden o.a. het Haarlemmermeer en de Kagerplassen. Kaarten uit de 17e eeuw laten goed zien dat de Kagerplassen of “Cagerplassen”, in het noordoosten doorliepen in het Leytsche meer. Dit was toen het zuidelijkste stuk van het Haarlemmermeer.
Inmiddels is dat volkomen anders: in 1852 werd de Haarlemmermeer na meer dan 200 jaar politieke twisten tussen Amsterdam, Leiden en Haarlem en dankzij de kracht van een drietal stoomgemalen, droog gelegd. Deze droogmaking met stoomkracht was een unicum in die tijd, want tot dan werden vooral windmolens gebruikt; voor het Haarlemmermeer met die omvang was dat ondoenlijk. De bedoeling was de benodigde stoommachines in Nederland te laten bouwen, maar de laagste Nederlandse inschrijver zat veertig procent boven die uit het buitenland, en zo kreeg een Engels bedrijf de opdracht. In 1848 begon gemaal De Leeghwater (aan de Ringvaart bij Kaageiland) met het droogmalen. In 1849 werden de andere twee stoomgemalen in gebruik genomen: De Cruquius (bij Heemstede) en De Lynden (bij Osdorp). Uiteindelijk viel het meer op 1 juli 1852 droog.
De Kagerplassen bestaan uit vele eilandjes en plassen. De plassen hebben een gezamenlijke oppervlakte van ongeveer 250 ha. Na de veenontginning zijn de plassen door afkalving en erosie langzaam groter geworden. Ze hebben een gemiddelde diepte van 3,4 m.
Voor de Zwanburgerwandelroute en voor antieke notarisboot De heere Schouten is de plas ’t Joppe in Warmond (gemeente Teylingen) belangrijk; het is trouwens de enige niet-natuurlijke plas. Deze plas ontstond in het midden van de jaren ’70 vanwege zandwinning voor met name Leiden (Merenwijk) . Hierdoor is ’t Joppe veel dieper dan de andere meren van De Kagerplassen: op enkele plekken zelfs 40 meter. Daardoor is er ook een groot ecologisch verschil tussen ’t Joppe en de andere plassen.
Visgronden en watersport
De Kagerplassen worden al sinds het begin van de 20e eeuw gebruikt als recreatiegebied en als visgrond. Het professioneel vissen gebeurt echter niet meer sinds eind jaren ‘60. Door de centrale ligging in het waterrijke Zuid Holland vormen ze het oudste watersportgebied van Nederland. Verschillende evenementen, zoals de Kaagweek, de Turf- en Strontrace, de Schippertjesdagen en de opening van het watersportseizoen bij de Jeneverboom (www.genootschapdejeneverboom.nl), getuigen van goede en zeer oude tradities.
De Koninklijke Watersport Vereniging “De Kaag” (KWV De Kaag) heeft een grote rol gespeeld bij de ontwikkeling van het watertoerisme rond de plassen en de club trad al in de jaren 1960 op als ‘pressiegroep’. Over het algemeen was de inzet van de Vereniging conservatief: tegen campings, tegen rijwielpaden langs de plassen, feitelijk tegen elke vorm van recreatie die in haar ogen afbreuk zou kunnen doen aan de “recreatierechten van watersporters op de Kagerplassen”.
Inmiddels is dat veranderd. Zo zijn er bijvoorbeeld recreatiestrandjes aangelegd bij ’t Joppe op Koudenhoorn en de Strengen.
Op de Kagerplassen geldt, zoals op de meeste plassen, een snelvaarverbod. Dit betekent dat er op de plas niet sneller gevaren mag worden dan 12 km/u en op sommige plaatsen zelfs maar 6 km/u. Toch zijn enkele plassen (de Dieperpoel en het Norremeer) door de gemeente Teylingen aangewezen als snelvaargebied o.b.v. specifieke vergunningen. In de Hanepoel en in sommige van de omringende sloten en vaarten, bijvoorbeeld de idyllische Boerenbuurt, geldt een totaal verbod op gemotoriseerde vaart.
Kaageiland
In dit waterrijke gebied is Kaageiland (ook Kagereiland genoemd), met daarop Kaagdorp, een centraal punt. De naam Kaghe of Caghe, wat “buitendijks land” betekent (gerelateerd aan kaai of kade voor de dijk zelf), komt voor het eerst voor in 1308. Inmiddels is Kaagdorp een vooral op Amsterdam en Schiphol gericht forensendorp met zo’n 460 inwoners (in 2020). Het dorp is geheel en al gericht op wonen en watersport. Er zijn geen gewone winkels meer, maar op de boerderij van de fam. Van Ruijten kunnen nog wel wat zuivelproducten worden gekocht. De tijd dat er bij de kruidenier voor een postzegel van 0,10 cent toch 0,12 cent moest worden betaald “want die is overgezet op de pont”, is al geruime tijd voorbij. Jammer en helaas. Het eiland is wereldberoemd dankzij de prachtige superjachten die daar voor de superrijken der aarde worden gebouwd door (www.feadship.nl) de scheepswerf Royal van Lent; opgericht in 1849.